İtilaf (Anlaşma) Bloğu
İngiltere
Fransa
Rusya
ABD
Yunanistan
Romanya
İttifak (Bağlaşma) Bloğu
Avusturya-Macaristan İmp.
Osmanlı Devleti
İtalya
SAVAŞIN NEDENLERİ
1-Birliğini geç tamamlayan Almanya’nın sömürgecilik faaliyetlerine başlayıp, ham madde ve pazar arayışına girmesinden İngiltere’nin rahatsız olması,
2-Rusya’nın sıcak denizlere inmek için Balkanlar’da oluşturduğu Panslavizm politikasına ağırlık vermesi ve bunun Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nu rahatsız etmesi,
3-Birliğini yeni sağlayan İtalya’nın, Avusturya-Macaristan elindeki topraklarını geri alma düşüncesi,
4-Fransa’nın, 1871 yılında Almanya’ya kaptırdığı Alsace-Lorraine topraklarını geri alma isteği,
5-Japonya’nın,Asya ve Büyük Okyanus’ta yayılma politikası,
6-İmparatorluklarda bağlı olarak yaşayan milletlerin Fransız İhtilali’nin yaydığı milliyetçilik akımından etkilenip ayaklanmalar çıkarmaları,
7-Ortadoğu,Afrika ve Avrupa’daki enerji havzalarının ele geçirilme mücadelesi, ele geçirilecek enerjinin dünyaya hakimiyet sağlamak için silahlanma yarışında kullanılması,
8-Devletler arasındaki bloklaşma ve silahlanma yarışı,
gibi amaçlar bu savaşın başlamasına zemin hazırlamıştır.
SAVAŞIN BAŞLAMASI VE GELİŞMESİ
20. yüzyılın başlarında Üçlü ittifak ve Üçlü itilaf devletlerinin oluşturduğu bloklar arasındaki sömürgecilik ve silahlanma yarışı artarak devam etti.
1914 yılının haziran ayı içerisinde,Avusturya-Macaristan İmparatorluğu veliahtı olan arşidük Franz Ferdinand, Bosna-Hersek’in başkenti Saraybosna’da bir Sırp milliyetçi tarafından öldürüldü.Avusturya bu suikasttan Sırbistan’ı sorumlu tuttu ve 23 temmuzda bir ültimatom vererek kabul edilmesi çok güç bazı şartların hemen yerine getirilmesini istedi.Ayrıca veliahtı öldüren suikastçının da kendisine verilmesini istedi.Ancak Sırbistan suikastçıyı iade etmeyip idam etti,verilen ültimatomda da bazı şartlara uyamayacağını bildirdi.Bu durum Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun Sırbistan’a savaş ilan etmesini kaçınılmaz yaptı.Önce Rusya Sırbistan’ın yanında yer alarak Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’na savaş açtı.Ardından Almanlar,Fransa ve Rusya’ya savaş ilan ettiler.Fransa savaşa Rusya’nın yanında katıldı.İngiltere,Fransa ve Rusya ile imzaladığı antlaşma gereğince,Fransa ve Rusya’nın yanında yer aldı.İtalya ise Almanya ve Avusturya-Macaristan İmparatorluğu ile yaptığı antlaşmaya uymadı.Bir süre tarafsız kaldı. İngiltere’nin,batı ve güney Anadolu kıyılarını İtalya’ya bırakacağına söz vermesi üzerine,bu devlet,İngiltere ve Fransa’nın yanında savaşa girdi.
İtalya’nın bu kararı Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nu zor durumda bıraktı.
Yunanistan ve Romanya ile gerginlik yaşayan Bulgaristan,İkinci Balkan Savaşı’nda kaybettiği topraklarını geri almak için Almanya’nın yanında İtilaf devletlerine karşı savaşa girdi.Romanya ve Yunanistan savaşın başında tarafsız olduklarını bildirmişlerdi.Ancak İngiltere;Bulgaristan ve Osmanlı İmparatorluğu’na ait toprakların bir kısmını Romanya ve Yunanistan’a bırakacağına söz verdi.Bunun üzerine Romanya ve Yunanistan, Almanya’ya ve müttefiklerine karşı savaş ilan ettiler.
Bir süre sonra İngiltere’yle anlaşan Japonya,Almanya’nın Asya ve Büyük Okyanus’taki sömürgelerine saldırarak savaşa girdi.Böylece savaş,Asya’ya sıçramış oldu.
Almanya ise,denizaltın savaşı başlatarak Avrupa’ya giden yardımları engellemeye kalkıştı.İngiltere’ye malzeme taşıyan ABD’ye ait ticaret gemilerini batırdı.Bunun üzerine ABD,Brezilya ve Portekiz de Almanya’ya savaş açtı.Böylece Avrupa’da başlayan savaş kısa sürede dünyaya yayıldı.
OSMANLI İMPARATORLUĞU’NUN SAVAŞA GİRMESİ
19. yüzyılın sonlarından itibaren Osmanlı Devleti çöküş dönemine girmişti.Özellikle Balkan savaşlarından yeni çıkan Osmanlı ordusu yıpranmış,halk yorulmuştu.Bu yüzden Osmanlı Devleti savaşta tarafsız olacağını bildirmişti.
Almanya, Osmanlı İmparatorluğu’nun savaşa girmesini istiyordu.Bu yüzden Osmanlı Devleti ile iyi ilişkiler kurmaya ve bu ilişki içerisinde onu kendi yanına çekmeye çalışıyordu.Almanya’nın Osmanlı İmparatorluğu’nu kendi yanına çekmeye çalışmasının nedenleri şunlardır:
1. Almanya’nın halifelik makamını kullanarak İngiliz ve Fransız sömürgelerindeki Müslümanları ayaklandırmak istemesi
2. Almanya’nın yeni cepheler açarak İtilaf devletlerinin kendi üzerindeki baskısını hafifletmek istemesi.
3. Almanların, İngilizlerin Osmanlı toprakları üzerinden geçen Uzak Doğu sömürge yollarını ele geçirmek istemesi.
4. Almanya’nın Musul-Kerkük petrollerinden yararlanmak istemesi.
5. Almanya’nın, İtilaf devletlerinin Boğazlar yoluyla Rusya’ya yardım göndermesini önlemek istemesi.
Osmanlı İmparatorluğu’nun yönetimini elinde tutan İttihat ve Terakki Partisinin yöneticileri,bu savaştan Almanya’nın galip çıkacağına inanıyorlardı.ENVER PAŞA ve partinin diğer yöneticileri,Almanya’nın yanında savaşa girerek son yıllarda kaybedilen toprakları geri almak istiyordu.Osmanlı Devleti’nin savaşa girmesinin nedenleri sıralayacak olursak:
1. İttihatçıların Almanlara sempati duyması.
2.Alman desteği ile devletin kurtulacağına inanılması.
3. Osmanlı Devleti’nin Almanya ile gizli bir anlaşma yapması (2 Ağustos 1914).
4. Osmanlı Devleti’nin siyasi yalnızlıktan kurtulmak istemesi.
5. Osmanlı Devleti’nin, İngiltere ve Fransa’nın ekonomik baskılarından kurtulmak istenmesi.
6. Osmanlı Devleti’nin kaybettiği toprakları geri almak istemesi.
7. Osmanlı coğrafyasının jeopolitik önemi.
Osmanlı İmparatorluğu bu düşüncelerle 2 Ağustos 1914’te Almanya ile gizli bir ittifak antlaşması imzaladı.Bu antlaşmaya karşın Osmanlı İmparatorluğu savaşa hemen girme taraftarı değildi.Savaş başladıktan bir süre sonra Akdeniz’deki İngiliz donanmasından kaçan Goeben ve Breslau adlı iki Alman zırhlısı,Çanakkale Boğazı’nı geçerek Osmanlı İmparatorluğu’na sığındı.İngiltere,uluslar arası hukuk kurallarına göre bu gemilerin sınır dışı edilmelerini veya gözetim altında tutulmalarını istedi.Osmanlı İmparatorluğu ise bu iki gemiyi satın aldığını ilan etti.Goeben’e YAVUZ, Breslau’ye MİDİLLİ adını verdi.
Osmanlı donanması,Osmanlı Hükümeti’nin bilgisi dahilinde Karadeniz’e açıldı.Yavuz ve Midilli’nin de yer aldığı donanma Rusya’nın Karadeniz kıyısındaki Odessa ve Sivastopol limanlarını topa tuttu.Bunun üzerine,İtilaf devletleri Osmanlı İmparatorluğu’na savaş açtı.Böylece Osmanlı İmparatorluğu,İttifak devletlerinin yanında savaşa girmiş oldu.
OSMANLI İMPARATORLUĞU’NUN SAVAŞTIĞI CEPHELER
Topraklarımızda Savaştığımız Cepheler Topraklarımız Dışında Savaştığımız Cepheler
1. Kafkas Cephesi 1.Makedonya
2. Kanal Cephesi 2.Galiçya Cephesi
3. Filistin-Suriye Cephesi 3.Romanya
4. Irak Cephesi
5. Hicaz-Yemen Cephesi
6. Çanakkale Cephesi
KAFKAS CEPHESİ
Cephenin Açılma Nedenleri :
1.İttihatçıların Orta Asya’daki Türkleri birleştirme ve Hindistan’a kadar toprakları genişletme isteği.
2.Almanların Bakû petrollerini ele geçirmek için Osmanlı’yı kışkırtması
Rusya’nın Osmanlı Devleti üzerindeki emellerine son vermek amacıyla Osmanlı ordusu tarafından Rusya’ya karşı açılan bir cephedir.İki taraf arasındaki mücadele Rusların Doğu Anadolu’ya saldırmasıyla başlamıştır.Ancak Enver Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu bu mücadelede başarılı olamamıştır.Salgın hastalıklar ve açlığın cirit attığı bu bölgede soğuk yüzünden 30.000 askerimiz donarak şehit olmuştur.
Üstünlük sağlayan Rusya ise Erzurum,Erzincan,Muş ve Trabzon’u işgal etti.Buralarda Rusya, Ermenilerle iş birliği yapıp Türk askerlerimizi katliam ettiler.Günümüzde tartışılan (sözde)SOYKIRIM gelişmeleri bu dönemde yaşanmıştır.
KANAL CEPHESİ
Cephenin Açılma Nedenleri:
1. Osmanlı Devleti’nin Mısır’ı İngilizlerden geri alma düşüncesi.
2. Osmanlı Devleti’nin, İngilizlerin Uzak Doğu sömürgeleriyle olan bağlantısını kesmek ve Süveyş Kanalı’nı ele geçirmek istemesi.
Hem Almanya hem de Osmanlı Devleti bu düşünceler içerisindeydi.Bu yüzden iş birliği yaparak Kanal Harekatı’na giriştiler(1915).Süveyş Kanalı’nı almak için iki defa taarruza geçildi.Fakat İngilizlerin güçlü direnişleri karşısında başarılı olunamadı.İngilizler,karşı bir saldırı düzenleyerek Sina yarımadası ile Filistin’i ele geçirdiler ve Suriye’ye kadar ilerlediler.
SURİYE VE FİLİSTİN CEPHESİ
Cephenin Açılma Nedeni :Osmanlı Devleti’nin, İngilizlerin Süveyş’ten kuzeye doğru ilerleyişini durdurmak istemesi.
Kanal Harekatı’nda Osmanlı Devleti yenilince İngilizler Arapların desteğiyle Süveyş’ten Suriye içlerine kadar ilerlemişti.Bu ilerleyiş üzerine Osmanlı Devleti tarafından açılan cephe Osmanlı ordusunun yenilgisiyle sonuçlanmıştır.Üstünlük sağlayan İngilizler Suriye ve Filistin’i de ele geçirdiler.
IRAK CEPHESİ
Cephenin Açılma Nedenleri:
1. İngilizlerin Rusya’ya yardım ulaştırmak istemesi.
2. İngilizlerin Musul-Kerkük petrollerine sahip olmak istemesi.
3. İngilizlerin Hint deniz yolunun güvenliğini sağlamak istemesi.
İngilizler tarafından açılan cephede, Türk birlikleri Kutül Amare’de başarılı olsa da cephe İngilizlerin üstünlüğüyle son buldu.Başarı sağlayan İngilizler bu mücadele sonunda Irak’ın kuzeyine kadar ilerledi.
HİCAZ VE YEMEN CEPHESİ
Cephenin Açılma Nedeni:Osmanlı Devleti’nin kutsal yerleri İngilizlerden korumak istemesi.
Osmanlı Devleti tarafından açılan bu cephede;İngilizler, Arapları Osmanlı aleyhine kışkırtmış ve ayaklanmalar çıkmasını sağlamıştır.Hem Araplarla hem de İngilizlerle mücadele eden Osmanlı ordusu bu cephede başarısız olmuştur.
ÇANAKKALE CEPHESİ
Cephenin Açılma Nedenleri:
1. İtilaf Devletleri’nin Rusya’ya yardım göndermek istemesi.
2. İtilaf Devletleri’nin Boğazları ele geçirerek, Osmanlı’nın İttifak Devletleri ile bağlantısını kesmek ve Osmanlı’yı saf dışı etmek istemesi.
3. İtilaf Devletleri’nin Balkan devletlerini yanlarına çekmek istemesi.
4. Osmanlı’nın Kafkas ve Kanal cephelerinden çekilmesinin sağlanmak istenmesi.
Birinci Dünya Savaşı içinde Osmanlı Devleti ve İtilaf Devletleri açısından en önemli cephe Çanakkale Cephesi idi.Çünkü İtilaf Devletleri bu cephede başarı sağlarlarsa hem İstanbul’u alıp Osmanlı’yı s asışı bırakacaklar hem de Rusya’ya yardım gönderebileceklerdi.Bu düşünceler içerisinde İngiliz ve Fransız gemilerinden oluşan bir donanma Çanakkale Boğazı önlerine geldi.Türkler ise Boğazın iki yakasında top istihkamları oluşturmuştu.Nusret mayın gemisi de bir gecede gizlice Boğaz’ı mayınlamıştı.18 Mart 1915 tarihinde İtilaf Devletleri donanması Boğaz’a girdiğinde,kıyılardaki Türk topçularının ağır ateşine maruz kaldılar ve mayınlara çarparak büyük kayıplara uğradılar.İtilaf Devletleri yenildiler.Bir çok gemi battı ve ağır yara aldı.
Bu büyük zafer,ülkemizde her yıl 18 Mart günü büyük bir coşkuyla kutlanmaktadır.
Adını bu cephede duyuran Mustafa Kemal ise “ANAFARTALAR KAHRAMANI” unvanını aldı.
Çanakkale Savaşı’nın Sonuçları:
1. I.Dünya Savaşı’nda Osmanlı, yalnız bu cephede başarılı olmuştur.
2. Çanakkale Savaşı, I.Dünya Savaşı’nın uzamasına neden olmuştur.
3. Zafer, tutsak milletlere bağımsızlık mücadelesinde bir örnek oluşturmuştur.
4. M.Kemal; önce albay,sonra general olmuş, yurt içinde ve dışında tanınmıştır.
5. Bulgaristan İttifak Devletleri yanında savaşa katılmıştır.
6. Rusya’da Bolşevik İhtilali olmuş, SSCB kurulmuştur.
7. Kafkas Cephesi kapanmıştır. 500.000 insan ölmüştür.
GALİÇYA,ROMANYA VE MAKEDONYA CEPHELERİ
Cephenin Açılma Nedeni: Osmanlı Devleti’nin; müttefiklerine (özellikle Almanlara) yardım etmek istemesi.
Osmanlı Devleti bu cephelerde Rusya,Romanya ve Fransa ile savaşmıştır.Rusya’nın bu savaştan çekilmesiyle cephe kapanmıştır.
SAVAŞIN SONA ERMESİ
Dört yıl süren bu büyük savaş 1918 yılında İttifak Devletleri’nin yenilgisiyle sonuçlanmıştır.Bu yenilginin asıl nedeni;Almanya’nın ABD’nin yük ve yolcu gemilerini batırarak bu ülkenin ekonomisine zarar vermesi;buna tepki gösteren ABD’nin,İtilaf Devletleri’nin yanında savaşa girmesidir.ABD’nin İtilaf Devletleri’nin yanında savaşa girip Alman ordularını yenmesi savaşın sonunu getirmiş oldu.
ABD başkanı Wilson savaşa girmeden önce yayınladığı bir bildiride yenen tarafın yenilenenlerden toprak almayacağını ileri sürmüştü.Bu bildiriye güvenen İttifak Devletleri kayıplarının fazla olmayacağına güvendi.Ancak savaş sonunda yapılan antlaşmalar bu inançları boşa çıkardı.
Savaş devam ederken Bulgaristan’ın ittifaktan ayrılması Osmanlı’nın Almanya ile bağlarının kesilmesini sağladı.Bu sırada Almanya ile Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun teslim olduklarını bildirmeleri üzerine Osmanlı Devleti, İtilaf Devletleri ile 30 Ekim 1918’de MONDROS ATEŞKES ANTLAŞMASI imzaladı.
MONDROS ATEŞKES ANTLAŞMASI’NIN MADDELERİ ŞU ŞEKİLDE SIRALANABİLİR:
A.Osmanlı Devleti’nin Egemenliğini Kısıtlayacak Hükümler:
1.Boğazlar tüm devletlere açık olacak ve İtilaf Devletleri tarafından işgal edilecek.
2.İtilaf Devletleri, kendi güvenliklerini tehdit edecek bir durumda herhangi bir stratejik noktayı işgal edebilecek (7.madde)
3.Vilâyât-ı Sitte’de (Altı il; Erzurum, Van, Harput, Diyarbakır, Bitlis, Sivas) bir karışıklık çıkarsa, İtilaf Devletleri buraları işgal edebilecek (24.Madde).
4.Bütün haberleşme-ulaşım araç ve gereçleri İtilaf Devletleri’nin kontrolüne verilecek.
B.Askeri Hükümler:
1.Güvenliği sağlayacak askerden fazlası terhis edilecek.
2.İtilaf Devletleri ve Ermeni esirleri serbest bırakılacak.
3.Türk askerleri İtilaf Devletleri’nin kontrolünde kalacak.
4.Hicaz, Yemen, Suriye, Irak ve Trablusgarp’taki Türk subay ve askerler en yakın İtilaf devletine teslim edilecek.
C.Ekonomik Hükümler:
1.Toros Tünelleri İtilaf Devletleri tarafından işgal edilecek.
2.Tüm demiryolları ve donanma gücü İtilaf Devletleri’nin kontrolüne bırakılacak, gemiler limanlarda tutuklu kalacak.
3.Silah, cephane ve orduya ait tüm mallar İtilaf Devletleri’nin kontrolüne bırakılacak.
4.Yer altı ve yerüstü zenginlik kaynakları İtilaf Devletleri’nin kontrolüne bırakılacak.
5.Ülkenin ihtiyaç fazlası kömür, akaryakıt ve deniz gereçleri dışarıya satılmayacak.
Bu antlaşma Osmanlı Devleti’ni fiilen ortadan kaldırıyordu.Osmanlı Devleti sanki kendi benliğini yitirmişti.Ayrıca bu antlaşma Anadolu topraklarının işgaline zemin hazırlıyordu.Bu toprakların İtilaf Devletleri arasında gizlice paylaşıldığı belliydi.
Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan Sonra İşgal Edilen yerler:
İngiltere Fransa İtalya Yunanistan
Musul Adana Antalya İzmir
Urfa Urfa Kuşadası
Antep Antep Fethiye
Maraş Maraş Bodrum
Batum Mersin Marmaris
Kars Dörtyol Konya
Samsun
Merzifon
Mondros Ateşkes Antlaşması dışında Birinci Dünya Savaşı’nı bitiren diğer antlaşmalar şunlardır:
1.Brest-Litowsk Antlaşması(3 Mart 1918):Osmanlı Devleti ile Sovyetler Birliği arasında imzalanmıştır.
2.Versay Antlaşması(28 Haziran 1919):İtilaf Devletleri ile Almanya arsında imzalanmıştır.
3.Sen Cermen Antlaşması(10 Eylül 1919):İtilaf Devletleri ile Avusturya arasında imzalanmıştır.
4.Triyanon Antlaşması(4 Haziran 1920):Macaristan ile İtilaf Devletleri arasında imzalanmıştır.
5.Nöyyi Antlaşması(27 kasım 1919):Bulgaristan ile İtilaf Devletleri arasında imzalanmıştır.
6.Sevr Antlaşması(10 Ağustos 1920):Osmanlı Devleti ile İtilaf Devletleri arasında imzalanmıştır.Bu antlaşmaya göre;Kapitülasyonlar yeniden uygulanacak.
Doğu ve Güneydoğu’da yeni iki devlet kurulacak.
İstanbul Boğazı’nın kontrolü İtilaf Devletleri’ne geçecek.
Osmanlı ordusunun silahlarına el koyulacak.
En son imzalanan Sevr Antlaşması Türk halkına hayat hakkı tanımayacak derecede zor bir antlaşmaydı.Osmanlı halkı pes edecek duruma gelmişti.Bağımsızlıkları ellerinden alınıyordu.Buna rağmen yine de pes etmeyen ve Türk milletine güvenen M.Kemal,Anadolu’da “Milli Mücadele”yi başlattı.Osmanlı Mebusan Meclisi ise bu antlaşmayı onaylamadığı için yürürlüğe konulmadı.
SAVAŞIN SONUÇLARI
1.Savaştan en karlı devlet İngiltere çıkmış ve Avrupa’nın bir numaralı devleti olmuştur.
2.Fransa, Almanya’nın etkisinden kurtularak ikinci güçlü devlet haline gelmiştir.
3.İtalya, Avusturya’dan toprak almış ve On iki Adalar’a hakim olmuştur.
4.Rus, Alman, Avusturya-Macaristan ve Osmanlı imparatorlukları yıkılmış yeni milli devletler kurulmuştur.
5.Litvanya, Letonya, Estonya, Finlandiya, Yugoslavya, Çekoslovakya, Polonya, Macaristan, SSCB kurulan yeni devletlerdir.
6.Avrupa’da denge boşluğu meydana gelmiştir.
7.Yenilen devletlerde rejim değişikliği olmuştur.
8.Dünya barışını sağlamak için merkezi Cenevre’de olan Milletler Cemiyeti kurulmuştur.
9.Sömürgeciliğin yerini manda ve himayecilik almıştır.
10.Sınırlar çizilirken “milliyetçilik” ilkesi dikkati alınmadığından “azınlıklar” meselesi çıkmıştır.
11.I.Dünya Savaşı’nı bitiren antlaşmalar II.Dünya Savaşı’nın zeminini hazırlamıştır.
